زنان روستايي و عشايري در سه نظام باز توليد زيست شناختي، توليد نيروي کار و توليد اجتماعي به طور اساسي و تعيين کننده مشارکت دارند.
درشمال کشور آمارها حاکي ازآن است که زنان روستایی در 60 درصد زراعت برنج، 80-75 درصد زراعت چاي، 90 درصد توليد سبزي و صيفي ، 50 درصد زراعت پنبه و دانه هاي روغني ، 30 درصد در امور برداشت از باغ ها و 90 درصد در پرورش کرم ابريشم مشارکت دارند.
درتقویم روز یست بنام روز زن ، که افتخاری است روز تولد بزرگ بانوی دو عا لم به این نامگذاری شد . ، اما تمام نگاه ها به کادو معطوف گشته و اصل آن دچار بحران شده است ، هم چنین هفته ایست بنام جهاد کشاورزی ،گفته ها ، مصاحبه ها ، نشست ها ، کلنگ زنی و افتتاحیه ها .... و همچنان نا دیده گرفته شدن زنان حامیان اقتصادی،زنان روستایی که بازيگران فعال و خستگي ناپذير اقتصاد داخلي هر کشور هستند. در این هفته هم باری دیگر به انتخاب کشاورز نمونه زن بسنده می گردد . 15 اکتبر 2010 برابر با 23 مهر روز بین المللی زنان روستایی نام گذاری شده است .پیام اصلی روز جهانی روستایی این است که حمایت از زنان روستایی یکی از بهترین راه های بدست آوردن دسترسی پایدار به منابع غذایی و مبارزه با فقر است . متاسفانه این روز زیر سایه برنامه های سیاسی قرار گرفته و به فراموشی سپرده شد .

*واما پیام دبیر کل سازمان ملل متحد
دبیر کل سازمان ملل متحددر پیامی با به رسمیت شناختن اهمیت کمک به زنان روستایی برای رسیدن به توسعه از تمامی دولتها و جوامع خواست حقوق کامل زنان شامل حق بر دارایی، ارث، خدمات بهداشتی و آموزشی همچنین آسودگی خیال از نبود خشونت را به رسمیت بشناسند و آزادی زنان و دختران را تضمین کنند.
بان کی مون در پیامی به مناسبت روز بین المللی زنان روستایی، 15 اکتبر 2010 برابر با 23 مهر ماه جاری گفت: زنان روستایی کشاورز، ماهیگیر، گله دار، کار آفرین، مراقب، سرپرست خانوار و قیم همچنین حافظان هویتهای بومی، دانش سنتی و عملکرد های پایدار هستند. وجود آنان برای توسعه کشاورزی، امنیت غذایی و تغذیه همچنین مدیریت منابع طبیعی حیاتی است.
وی افزود: زنان روستایی بیشترین کار کشاورزی را در کشور های در حال توسعه انجام می دهند اما بدترین وضعیت کاری را با درآمد کم و حمایت اجتماعی ناچیز یا هیچ تحمل کنند.
بان کی مون تاکید کرد: زنان روستایی بیشترین غذای جهان را تولید می کنند اما غالبا از حق تصدی زمین همچنین دریافت خدمات اعتباری و تجاری مورد نیاز برای موفقیت محروم اند. زنان روستایی مصرف کنندگان اولیه و متولیان منابع طبیعی محلی بوده اما به ندرت در نهادهایی که در مورد مدیریت این منابع تصمیم می گیرند ندای آنان شنیده می شود. زنان روستایی مراقبین و مدیران خانواده هستند اما کمتر در این مسئولیت با مردان برابراند یا نمی توانند دخالتی در تصمیمات خانواده داشته باشند.

* زنان ، محور توسعه
زنان در سراسر جهان نقش بسيار مهم و تعيين کننده اي را در اداره امور خانواده و جامعه دارند و براي تسريع روند تغيير و تحقق هدفهاي توسعه پايدار مي توانند مسووليت بسيارجدي و مهمي را برعهده گيرند.بي ترديد زنان به عنوان نيمي از جمعيت، تأثيرمستقيمي در توسعه جامعه دارند. زيرا هدف هر جامعه اي به حداكثر رساندن رفاه اجتماعي است رفاه اجتماعي تابعي ازدرآمد سرانه، توزيع عادلانه درآمد، بهبود سطح امكانات تعليم وتر بيت، صحت عامه، رفاهي وميزان مشاركت اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، سياسي مردان وزنان و..... است. در جامعه اي كه مشاركت زنان در زمينه اشتغال در فعاليت هاي اقتصادي بيشتر باشد، رفاه اجتماعي نيزبيشتر خواهد بود، زيرا مشاركت زنان در بازار كار، موجب كاهش نرخ باروري، افزايش سطح توليد، افزايش درآمد سرانه ودر نتيجه سبب افزايش رفاه اجتماعي كل جامعه مي شود. برعكس دسترسي محدود ونابرابر به فرصتهاي كسب درآمد واشتغال كه به صورت بيكاري وكم كاري پديدار مي شود خود از عمده ترين علل فقر است.امروز با توجه به نيازهاي جامعه كه برخي از آن ها هم گريزناپذير است.زنان كشورمان در عرصه هاي اداري، آموزشي، صنعتي و حتي نظامي وارد شده اند. ورود به اين عرصه ها اگر چه در بسياري از موارد براي زنان ناخواسته بوده و آن ها به دليل شرايط اقتصادي و مشكلات معيشتي حاضر به پذيرش مسوليت هاي اجتماعي در كنار مسؤليت همسر داري و خانه داري شده اند. اما به هر حال شرايطي را به وجود آورده است كه زنان را علاوه بر نقش هاي اصيل همسري و مادري به نقش جديدي اجتماعي وا داشته است.در جامعه سنتي ما زنان از لحاظ اشتغال در آمد وساير مؤلفه هاي اجتماعي و مدیریتی به مراتب در موقعيت پايين تري از مردان قرار دارند واز جمله مسايلي كه سد راه زنان در كسب موارد فوق شده ازنگرش ها و باورهاي غلطی است که برخي عقيده دارند كه موجودي به نام زن صرفاً براي كارهاي خانه داري و همسر داری آفريده شده است و لزومي ندارد در خارج از منزل به فعاليتي مشغول باشد.البته این نگرش و نظریه در روستاها برای زنان روستایی هیچ وقت وجود نداشته بلکه همواره زنان روستایی بیشتر ازمردان در کارهای کشاورزی و تولیدی به همراه همسر داری و خانه داری شرکت داشتند.
باید بدانیم که حضور و مشاركت زنان دربيرون از خانه باعث تقويت حس اعتماد به نفس وي مي شود كه در افزايش قدرت تصميم گيري وبرخورد مناسب با رويدادها و حوادث زندگي اثر مطلوب بر روابط خانوادگي بر جاي مي گذارد. هر چه زنان بيشتر وارد عرصه اجتماعي مي شوند به همان نسبت بحران بي اعتمادي وبدبيني جامعه برين قشر عظيم كاشته خواهد شد.

زنان روستایی نیمه فراموش شده از نیمه جمعیت کشور
زنان روستایی بخش عمده ای از جمعیت زنان به عنوان يکي ازعوامل غيرمشهود در اقتصاد کشاورزي و منابع طبيعي سهم فراواني از کل نيروي انساني مورد نياز اين بخش را در سطح جهان تشکيل مي دهند. همچنين نيروي عمده براي تحول و منبعي بالقوه براي پيشبرد اقتصاد روستائي وافزايش هرچه بيشتر توليدات مواد غذايي هستند.
زنان در مناطق خاورميانه سهم عمده اي از نيازمندي هاي غذايي خانواده را تامين مي کنند و از طريق کار در فعاليت هاي کشاورزي (واحدهاي کوچک و ناچيز) يا کارغيرکشاورزي کسب درآمد کرده و با کارهاي سخت و وقت گير امنيت غذايي و تغذيه اي را براي همه اعضاي خانوار به دست ميآورند. زنان روستایی بازيگران فعال و خستگي ناپذير اقتصاد داخلي هر کشور هستند.
براي كشوري مانند ايران كه درصدد بهبود اقتصاد روستايي است و حمايت از توليد فرآورده‌هاي غذايي آن لازم است، شناخت نقش اين قشر و توجه به بهبود وضع آن‌ها در كشاورزي به ويژه زندگي آن‌ها حائز اهميت فراواني است.
در ايران حدود11ميليون زن و دختر در جامعه ي روستايي و عشايري زندگی می کنند که از چهار ميليون و 300 هزار نفر بهره بردار بخش كشاورزي بيش از5/1 ميليون نفر زنان و دختران روستايي و عشايري هستند .
روستا نيز به عنوان يک محيط توليدي همواره نقش مهمي را در اقتصاد کشور ايفا مي کند و زنان روستايي با دارا بودن نيمي از جمعيت ساکن روستا نقش عمده اي را درفعاليت هاي توليدي به عهده دارند.

از طرف ديگر خانواده هاي روستايي به عنوان کوچک ترين واحد اقتصادي و اجتماعي اين جوامع محل ايجاد انگيزه براي فعاليت هاي مختلف آنها مي باشد، بنابراين زنان با تاثير بر چگونگي مصرف خانواده و به عبارتي فرهنگ بهره وري نقش بسيارمهمي در بهبود مصرف خانوار واقتصاد ملي و نيز توسعه اجتماعي و فرهنگي ايفا مي کنند.
در روستاهاي ايران نيز زنان بيشتر از مردان در فعاليت هاي دامداري و کشاورزي حضور دارند، به طوري که زنان روستايي و عشايري در سه نظام باز توليد زيست شناختي، توليد نيروي کار و توليد اجتماعي به طور اساسي و تعيين کننده مشارکت دارند.
اقدامات و فعاليت هاي مربوط به کاشت، داشت وبرداشت محصول، فرآوري و تهيه خوراک دام، نگهداري و مراقبت از دام وطيور و برخي فعاليت هاي مربوط به بازاريابي و فروش محصولات از جمله زمينه هاي نقش و مشارکت زنان روستايي و عشايري به شمار مي رود. ودر واقع هرچند كه زنان 49 درصد جمعيت روستايي را شكل مي‌دهند ولي 65 درصد فعاليت‌هاي كشاورزي در روستا توسط آن‌ها انجام مي‌شود.
زنان روستايي بيشترين نيروي کارگري را براي کاشت از آماده سازي خاک گرفته تا برداشت محصول تامين مي کنند و پس از برداشت محصول نيز تقريبا مسوول تمام امور نظير ذخيره سازي، اداره انبار، بازاريابي و عمل آوري محصول هستند. نوع فعاليت هاي زنان روستايي درمناطق مختلف کشور تا حدودي متفاوت است.
در مناطق شمالي کشور نشاء و وجين شالي، تهيه خزانه، دروي محصول و بسته بندي خرمن کوبي، توليد مصنوعات و فرآورده هاي صنايع دستي عمدتا بر عهده زنان است.
همچنين درمناطق کردنشين و لرنشين نيز زنان حتي درکارهاي سخت نظير دوشيدن شير گله ها، تهيه انواع فرآورده هاي لبني از شير، پشم ريسي و توليد انواع بافته ها مانند جاجيم و گليم مشارکت دارند. ضمن آن که در مراحل پرورش و نگهداري دام و طيور، تعليف و مراقبت از دام درعشاير کوچ رو و روستائيان يکجانشين نقش بسزائي دارند.

زنان روستایی ،صبور و سخت کوش
درشمال کشور آمارها حاکي ازآن است که زنان در 60 درصد زراعت برنج، 80-75 درصد زراعت چاي، 90 درصد توليد سبزي و صيفي ، 50 درصد زراعت پنبه و دانه هاي روغني ، 30 درصد در امور برداشت از باغ ها و 90 درصد در پرورش کرم ابريشم مشارکت دارند.
بر اساس آمار موجود در کل کشور 98 درصد خانواده هاي روستايي و عشايري در توليد صنايع غذايي مشغول فعاليت هستند. علاوه بر آن زنان در کارگاههاي صنايع غذايي در حاشيه روستاها به عنوان عضو فعال در صحنه توليدات دامي فعاليت مي کنند و تلاش آنها مکمل فعاليت صنعتگران روستايي است. همچنين زنان روستايي در صنايع تبديلي 50 درصد، توليد محصولات زراعي و باغي 22 درصد، صنايع دستي 75 درصد و در امور مربوط به عمليات کاشت، داشت و برداشت به ترتيب 24، 25 و 26/4 درصد مشارکت دارند و در طول فصل زراعي در شبانه روز 14 ساعت کار مي کنند.
زنان روستايي در امور دامداري نيز سهم به سزايي دارند و 23 درصد چراي دام، 41 درصد تعليف دام، 42 درصد مراقبت دام و 100 درصد کل پرورش طيور را در روستا انجام مي دهند که اين امر علاوه بر پيشبرد اقتصاد روستايي موجب افزايش هرچه بيشتر نرخ رشد و بالا بردن توليدات غذايي مي شود. از اين رو توجه به شناسايي نقش آنان به منظور دستيابي به امنيت غذايي حائز اهميت است. وجود دامداران زن در روستاهاي کشور دليل بر مشارکت زنان روستايي در عرصه توليد مواد لبني است.
ضمن آن که پرورش کرم ابريشم درمناطق روستايي کشور هميشه با مشارکت زنان همراه بوده است. از طرف ديگر کليه فعاليت هاي مرتبط با آبزي پروري نيز به وسيله زنان انجام مي شود.

توجه به زنان روستایی در برنامه توسعه به افزايش بهره وري برابر با افزایش در توليد ملي

تجربه نشان داده در صورتي که کنترل منابع توليد برعهده زنان باشد براي خانواده از نظر غذايي سود بيشتري دارد تا اين که منابع توسط مردان اداره شود. نقش زنان در افزايش توليد و رشد درآمد ملي به خصوص در بخش هاي روستايي غيرقابل ترديد است و چنانچه در برنامه هاي توسعه به افزايش بهره وري آنان توجه شود مي توان گفت که به طور محسوس تغييرات مثبتي در توليد ملي به وجود خواهد آمد. زنان عليرغم موقعيت نامناسب اجتماعي نقش قابل توجهي را در جوامع کشورهاي در حال رشد بر عهده دارند.
اطلاعات موجود در منطقه خاورميانه نشان دهنده حمايت بسيار اندک و ضعيف از زنان روستايي درسياست ها و برنامه هاي توسعه اجتماعي، اقتصادي و وجود فاصله عظيم جنسيتي درميزان دسترسي آنان به قدرت و منابع موردنياز جهت دستيابي به امنيت غذايي، عرصه هاي سياسي، آموزشي، تکنولوژي، اعتبارات، تحقيقات، توسعه، خدمات و غيره است.
توجه برنامه ريزان به مسائل زنان نبايد به صورت شعار مطرح شود. براي برانداختن فقر، ساختن دنياي بهتر و زندگي انساني تر و همچنين رسيدن به سطوح ايده آل توسعه تنها راه ترويج وآموزش، تغيير نگرش جامعه نسبت به زن، مشارکت آنان و رعايت حقوق برابر براي آنها، بهبود بهداشت، تغذيه و روش هاي توليد کشاورزي مي باشد.
شناخت اين واقعيت که مشارکت زنان امري الزامي و اجتناب ناپذير است هميشه منجر به اين نمي شود که به آنان به عنوان بهره برداران از پروژه توجه شود به طوريکه دستيابي به منابعي همچون زمين، اعتبارات، تکنولوژي مناسب و آموزش همواره به گونه اي بوده که مانع شده است تا زنان بتوانند از تمامي توان خود به نحو احسن بهره برداري کنند. يکي ديگر از موانع مشارکت زنان روستائي در برنامه هاي ترويجي موانعي هستند که ريشه در مشکلات فرهنگي دارند. همچنين هنجارهاي اجتماعي موجود در برخي جوامع يکي ديگر از اين عوامل است که باعث محدوديت مشارکت زنان در فعاليت هاي اقتصادي شده است.
گفتني است، علي رغم قوانين موجود در مورد حقوق زنان و تامين اين حقوق از سوي دولتها و تاکيد فراوان بر بهره مندي يکسان مرد و زن از تسهيلات و اطلاعات موجود اجتماعي آنها از موقعيت حقوقي و عرفي مطلوبي برخوردار نيستند که در مورد زنان روستايي مسائلي همچون انکار مشارکت آنان در برنامه هاي توسعه روستايي، دستمزد پايين در مقايسه با مردان، عدم دسترسي به تسهيلات، اطلاعات و خدمات و ديگر موارد مشابه مويد اين مسئله است.

زنان روستایی کليد دست يابي به امنيت غذايي
زنان در امور مختلف جوامع روستايي مشارکت دارند و نقش بسيار مهمي را درجريان توليد، اقتصاد در سطوح ملي و خانواده ايفا مي کنند، به طوري که مي توان آنان را کليد دست يابي به امنيت غذايي نام برد. در اين راستا براي آن که زنان بتوانند امکانات بالقوه خود را در ايجاد امنيت غذايي کامل کنند بايد مسائل و مشکلات آنان بيشتر بررسي شده و جايگاه آنان هر چه بيشتر دربرنامه هاي توسعه پايدار، سياست گذاري ها و تصميم گيري ها مدنظر قرار گيرد.
درصد بالاي سهم زنان روستايي در توليد محصولات گوناگون زراعي، دامي، صنايع دستي و تبديلي بيانگر اين نکته است که اين گروه نقش عمده اي در افزايش درآمد خانوارها و درآمدهاي ملي ايفا مي کنند. همچنين نتايج تحقيقات انجام شده در بيشتر کشورهاي در حال توسعه اعم از کشورهاي واقع در آفريقا، آسيا و آمريکاي لاتين نيز بيانگر آن است که زنان در کشورهاي آفريقايي بيش از 60 درصد، آسيايي 50 درصد و آمريکاي لاتين 40 درصد فعاليت هاي کلي مرتبط با توليد کشاورزي را برعهده دارند.
توسعه اشتغال زنان در توليدات کشاورزي نيز بيانگر نقش وضعيت اجتماعي و اقتصادي آنها مي باشد. عواملي مانند مالکيت، اندازه زمين هاي استيجاري، سامانه کشاورزي، نوع مديريت زمين، بازار نيروي کار، وضعيت سن و غيره بر روي ميزان مشارکت زنان در توليد غذا اثر مي گذارد. بنابراين با توجه به آگاهي هاي روز افزون نسبت به نقش زنان درفرآيند توليد و لزوم مشارکت گسترده تر آنان در روند توسعه اقتصادي و اجتماعي لازم است در سياست هاي نوين ملي، محلي و روستايي از فعاليت هاي آنان حمايت و پشتيباني به عمل آيد که در اين راستا رفع موانع و مشکلات موجود بسيار حائز اهميت است.

گفتني است، استفاده از تمام ظرفيت منابع انساني اعم از نيروي کار زنان و مردان در توليد جز با رفع تبعيض هاي موجود بر عليه زنان و مشارکت آنان در همه زمينه ها امکان پذير نخواهد شد. همچنين کشورهاي در حال توسعه براي نيل به توسعه ملي بيش ازهرچيز نياز به مشارکت فعال و موثر همه افراد جامعه به ويژه زنان روستايي دارند. تجارب متعدد نشان مي دهد که فقدان روحيه مشارکت در زنان يک جامعه فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي آن کشور را با مخاطرات گوناگون مواجه خواهد کرد و حتي ممکن است حرکتها و برنامه هاي بخش هاي مختلف اقتصادي را به ورطه تضاد و مقابله بکشاند.

در نهايت مي توان با تواناسازي زنان روستايي از طريق اشتغال باعث احياي روحيه آفرينش و نوآوري و با ايجاد تنوع و تعدد در مشاغل آنان موجب افزايش کيفيت بهره وري فعاليت هاي دختران و زنان در محيط هاي روستايي شد.
زهرا بشیری